Asansörlerde mevzuatımızda (31.01.2007 tarih ve 26420 resmi gazete sayılı Asansör Yönetmeliği) “belirli seviyelerde hizmet veren, esnek olmayan ve yatay düzlemle 15°’den fazla bir açı oluşturan kılavuzlar boyunca hareket eden bir taşıyıcıya sahip olan ve insan veya yük taşınmasına yönelik bir tertibat” olarak tanımlanmıştır.
Günümüzde hastanelerde, plazalarda, alışveriş merkezlerinde,
konutlarda ve katlı işyerlerinin tamamında insan ve yük taşımak için asansörler
kullanılmaktadır. 5 kat ve üzeri binalarda asansör kullanıldığı hesaba
katıldığında ülkemizde kullanımda olan asansör sayısının 830 binin üzerinde
olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıyeten her yıl yaklaşık 100 bin yeni asansör
piyasaya arz edilmektedir. Asansör günlük yaşantımızda bu kadar yaygın olarak
kullanılması makine piyasasında önemli bir paya sahip olması neden olmaktadır.
Büyük bir pazara sahip bu alanda çalışanların sayısı da bu oranla çok
olmaktadır.
Asansörlerde iş kazalarının büyük çoğunluğu asansörün
montajı ve periyodik kontrolü sırasında gerçekleşmektedir. Kazalarının
çoğunlukla kurulum ve kontrol aşamasında gerçekleştiğinden bina sorumlularının
(site/apartman yönetimi, işveren/işveren vekili) bu hizmetleri alırken, iş
sağlığı ve güvenliği ile ilgili sorumlulukları ayrıntılı ve yazılı olarak kayıt
altına alması ve hizmet sağlayıcılarından gerekli güvenlik önlemlerini
kullanmasını talep etmesi gerekmektedir.
Asansörler yaygın kullanımı nedeniyle mevzuatımızda ayrı bir
yer bulmuş 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması Ve Uygulanmasına
Dair Kanun ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu dayanak olmak üzere
Asansör Yönetmeliği, Asansör İşletme, Bakım ve Periyodik Kontrol Yönetmeliği ve
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliklerinde
özel olarak yer almıştır.
Bu yönetmeliklerde atıf yapılan TS EN 81-3 (Asansör Montaj
ve Güvenlik kuralları) ve TS EN 13015 (Asansör Bakım kuralları) standartları
asansörlerinin çalışması ve bakımı sırasında muhtemel kaza risklerine karşı
insan ve eşyaları korumak maksadıyla ilgili güvenlik kurallarını tanımlamakta
ve üreticilere yol göstermektedir.
Piyasaya ürün arz edecek üreticilerin TS EN81-3 standardına
uygun olarak 95/16 AT sayılı direktifin gereklerini karşılayacak şekilde
asansör üretmeli ve piyasaya arz etmelidir.
Mevzuatımızdaki asansör tanımına göre asansör olarak
sayılacak ekipmanın taşıyıcı bir kabini olması ve hızının 0.15 m/s ve daha
düşük olmaması gerekmektedir. İşyerlerindeki kot farkları arasında kullanılan
liftler, yükleme rampalarında kullanılan kaldırma araçları asansör olarak
değerlendirilmemesi gerekmektedir. Bu tarz yavaş kaldırma ekipmanlarına, iş
sağlığı ve güvenliği açısından yüklerin kaldırılmasında dikkat edilecek
hususlar kapsamında bakılmalıdır.
Bu çalışmada sabit olarak kurulmuş ve sürekli kullanımda
olan asansörlerin iş sağlığı ve güvenliği açısından dikkat edilecek hususları
ve asgari gerekleri açıklanmaya çalışılmıştır. (Yapı işlerindeki geçici
kullanılan asansörlere bu çalışmada değinilmemiştir.)
Asansörlerin Temel Sağlık Güvenlik Gerekleri
Asansörlerin iş sağlığı ve güvenliği açısından uygun olup
olmadığı incelenirken, asansörde dikkat edilecek hususlara genel hususlar,
kabin içerisi ve üzerindeki riskler, asansör kuyusu, kuyu dibi ve
makine dairesindeki muhtemel tehlikeler şekilde yaklaşılabilir.
- Asansör taşıyıcısının kabin olması gerekmektedir. Kabini asmak için halat veya zincir kullanıldığı takdirde, iki bağımsız halat veya zincir mekanizması bulunmalıdır.
- Asansörlerde sinyalizasyon sistemi bulunmalıdır. Bu sinyalizasyon sistemi kabin içindeki yolcuya o an hangi katta olduğunu ve kabinin hangi yönde hareket edeceğini göstermelidir. Bu bağlamda kabin içindeki kumanda butonları ve sinyalizasyon göstergeleri açıklayıcı ve net olmalıdır.
 |
| Karmaşık Kumanda Paneli |
 |
| Sinyalizasyon |
 |
| Uygunsuz Buton |
3.Asansörün katta durma hassasiyeti takılıp düşmelere neden
olmayacak şekilde ilgili kata hizalı olmalıdır.
4.Kabinler, uzun süreli durma halinde bile, yolcular için
yeterli havalandırmayı temin edecek şekilde tasarlanmalı ve yapılmadır.
5.Asansörlerde yük algılayıcı sistem bulunmalı hesaplanan
yük aşıldığında hareket durmalıdır.
 |
Asansörlerde Yük Algılayıcı Sistem |
6.Hızlı asansörler aşırı hız izleyici ve hız sınırlayıcı
sistem ile donatılmalıdır. (Mevzuatımızda hızlı asansör tanımı kullanılmasına
rağmen hızlı asansörün ne olduğu açıklanmamıştır. Göreceli bir yaklaşım olmakla
beraber 1 m/s’nin üzerinde hareket eden asansörlerin hızlı asansör olduğu kabul
edilebilir.)
7.Asansör makinesinin ve ilgili diğer tertibatların bulunduğu
dairenin kilitli kapıları olmalı, acil durum ve bakım halleri dışında girişler
engellenmelidir.
8.Asansör kabininin hareket ettiği asansör kuyusuna, acil
durum ve bakım halleri dışında, ulaşılamamalıdır. Bir kişi bu boşluğa girmeden
önce asansörün normal kullanımı imkânsız hale getirilmelidir. Asansörün
elektriğinin kesilmesi şalter kilitleri ile sağlanabilir.
 |
| Şalter Kilidi |
9.Asansör kabini uç pozisyondayken ezilme riskini önleyecek
şekilde tasarlanmalıdır. Kabin üzerine yeterli dayanıma sahip korkuluk ile bu
ezilme riski önlenebilir.
10.Asansör kuyu boşluğu boyunca tadilat ve tamirat çalışmaları
çalışan sayısı kadar dikey yaşam hattı oluşturularak tam vücut emniyet kemeri
ile yapılmalıdır.
11.Kabinin katlardan giriş ve çıkışları, tasarlanmış kullanım
şartları için yeterli mekanik dayanıma sahip asansör kapıları ile donatılmış
olmalıdır. Asansöre katlardan giriş ve çıkış yeterli mekanik dayanıma sahip tam
boy kapılar ile yapılmalıdır.
12.Acil durumlarda kat kilidinin açılabileceği bir kilit açma tertibatı bulunmalıdır.
 |
Asansör Kapı Kilidi Açma Tertibatı |
13. Asansör kabinleri, havalandırma açıklıkları haricinde sabit tavan ve taban dahil olmak üzere tam boy duvarlarla tamamen kapalı olmalıdır.
15.Kabin hareket halindeyken durak kapılarının açılmasını
önlemelidir.
16.Asansörlerde asansör kabinin (elektrik kesintisi veya
aksamın arızalanması hallerinde) serbest düşmesini önleyecek paraşüt fren
sistemi olmalıdır. Paraşüt fren sistemleri ani etkili ve kaymalı tip olmak
üzere iki çeşittir. 1 m/s den hızlı asansörlerde kaymalı tip kullanılmalıdır.
17.Asansörler karşı ağırlığın etkisiyle veya tahrik ünitesinin
içindeki bir arıza nedeniyle kumanda edilemeyen yukarı doğru hareketi
engelleyecek bir tertibata sahip olmalıdır.
18.“Durak kapıları” ve “kabin kapıları” veya her iki kapı
beraberce, motorla çalıştırılıyorsa, ezilme riski sensörlerle önceden tespit
edilerek önlenmelidir. Bu sensörler kapıların kapanmasına 50 mm kalana kadar
aktif halde bulunmalıdır.
 |
19.Asansörler, kabinin içinde kalmış olan kişilerin
kurtarılması ve tahliyesine imkân sağlayacak şekilde olmalıdır.
20.Asansörün çalışma prensibine uygun kurtarma ve tahliye
eğitimi almış yeterli sayıda çalışan bulunmalıdır.
21.Kabin dışarısı ile kalıcı irtibatı sağlayan çift-yollu
haberleşme tertibatı ve sesli alarm ile donatılmalıdır.
 |
22.Kabinin kullanım halinde veya bir kapısı açıldığında
yeterli şekilde aydınlatılmalıdır; bir acil durum aydınlatması da ayrıca
olmalıdır. (TS EN 12464-1 standardına göre ziyaretçi asansörleri min 100 lüx,
servis asansörleri (personel kullanımında olan asansörler) min 200 lüx
aydınlatma şiddetinde olmalıdır.)
23.Asansör kabinine taşınabilecek azami yolcu sayısı ile beyan
yükünün kilogram değerini açıkça gösterir bir plaka asılmalıdır.
24.Asansörle birlikte Montaj, Bağlantı, Ayar ve Bakımın etkin ve tehlikesiz olarak yapılmasını mümkün kılan Türkçe yazılmış bir el kitabı bulunmalıdır.
Asansör Periyodik Kontrolü
Asansörlerin kullanımına başlandıktan sonra düzgün ve uzun ömürlü çalışabilmesi için gerekli bakımlarının düzenli olarak yapılması gerekmektedir. Bu bağlanmada asansör üreticilerinin hizmet verdikleri her coğrafi bölgede yetkili servis ağının bulunması gerektiği ve yetkili servis hizmetinde çalışacakların nitelikleri yönetmelikle (Asansör İşletme, Bakım ve Periyodik Kontrol Yönetmeliği) belirlenmiştir.
Asansörlerin periyodik kontrolü İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları yönetmeliğine göre asansörün beyan yükünün 1.25 katı ile test edilmek suretiyle yılda 1 defa Makine ve Elektrik mühendisleri veya teknikerleri tarafından müşterek yapılmakta ve periyodik kontrol raporu düzenlenmektedir. Bunun yanında da 18.11.2008 tarihli Asansör Bakım Ve İşletme Yönetmeliği’ne göre ilgili idareler bünyesindeki makine ve elektrik mühendisleri vasıtasıyla yıllık kontrol raporu düzenlemektedir. 24.06.2015 tarih ve 29396 resmi gazete sayısı ile yayımlanan Asansör İşletme, Bakım Ve Periyodik Kontrol Yönetmeliği ile mevzuat değişikliği yapılmış asansör periyodik kontrolün yapılma usulü daha sistemli hale getirmiş ve ilgili idarelerin sorumluluğuna verilmiştir.
İlgili yönetmelik kapsamında ilgili idareler (belediyeler, belediye olmayan yerlerde il özel idareleri) A Tipi Akredite kuruluşlar ile protokol yapacak ve periyodik kontroller bu kuruluşlar tarafından yapılacaktır. Bu protokoller ilgili idareler tarafından duyurulacaktır.
Periyodik kontrol yapıldıktan sonra asansörlere yeşil (uygun), mavi, sarı ve kırmızı (kullanılmaz) olacak şekilde etiketleme yapılacaktır.
 |
| Süresi Dolmuş ve Kırmızı Etiketi Vurulmuş Asansör |
Periyodik kontrolün uygun bir şekilde yapılabilmesi ve yeşil
etiketi alabilmesi için asansörün kimlik numarası, ilgili idareden tescili ve
imalatçısı ile bakım sözleşmesinin bulunması gerekmektedir.:
- Asansörün kimlik numarası: A tipi akredite kuruluşlar tarafından yapılacak ilk kontrolde asansöre İçişleri Bakanlığı Ulusal Adres Veri Tabanına kaydetmek üzere kimlik numarası verecektir.
- Asansör Tescili: Yeni asansörün tescili ilgili idare tarafından yapılmaktadır. Asansör tescilinin yapılması için; Sanayi sicil belgesi, Onaylanmış kuruluş tarafından düzenlenen uygunluk belgesi veya raporu, AT uygunluk beyanı, Garanti belgesi,TSE hizmet yeterlilik belgesi, Başvuru sahibi asansör monte eden tarafından asansör yaptırıcısına kesilen montaj ve proje bedeli dahil fatura,İlk periyodik kontrol raporu gerekmektedir.
Mevcut asansörlerin A tipi kuruluş tarafından tespiti
yapılarak uygun periyodik kontrol raporuna göre ilgili idarelerce tescili
yapılacaktır.
- Yetkili servis sözleşmesi (Bakım Sözleşmesi): Bina sorumlusu ile asansörü monte eden veya onun yetkili servisi arasında bakım sözleşmesi yapılmalıdır.
