Asansör, konutlarda veya diğer yapılarda dikey olarak insan ve yük taşıyamaya yarayan bir kaldırma aracıdır. Asansör yönetmeliği mevzuatında ise asansör tanımı şöyle yapılmaktadır: “Belirli seviyelerde hizmet veren, esnek olmayan ve yatay düzlemle 15°’den fazla bir açı oluşturan kılavuzlar boyunca hareket eden bir taşıyıcıya sahip olan ve
1. İnsanların,
2. İnsanların ve yüklerin,
3. Taşıyıcıya girilebiliyorsa, yani bir kişi zorlanmadan
taşıyıcıya girebiliyorsa ve taşıyıcı içine ya da taşıyıcı içindeki bir kişinin
kolayca ulaşabileceği şekilde yerleştirilmiş kontrollerle teçhiz edilmiş ise,
sadece yüklerin taşınmasına yönelik bir tertibatı ifade eder
Dilimize Fransızcadan geçen bir kelime olup İngilizcede
karşılık olarak ‘elevator’, ‘lift’ gibi kelimeler kullanılmaktadır. Asansörler
genellikle elektrik motoru ile desteklenmiş bir halat ve dengeyi sağlayan karşı
ağırlıktan oluşacağı gibi hidrolik bir pompa yardımıyla silindirik pistonları
iten hidrolik asansörler de mevcuttur. Yukarıda geçen tanımlara göre mevcut
birçok asansör sınıflandırılması yapılmıştır.
Asansör Tarihçesi
İnsanlık tarihinin en eski problemlerinden biri de yüklerin veya insanların düşey doğrultuda kaldırılması olmuştur. Bu serüven çok eskilere dayanmaktadır. Tarihte ilk asansörün M.Ö. 282 yılında insan gücüyle çalışan bir kaldıraç kullanarak yapıldığı ve bunun Roma saraylarında kullanıldığı bilinmektedir. 13. yüzyıl ortalarına kadar kullanılan bu tip asansörler insan, hayvan veya su gücü ile çalışmaktaydı. 19. Yüzyılın ortalarından itibaren kömür madenleri başta olmak üzere işletmelerde buhar gücü ile çalışan asansörlerin kullanılmaya başlanmıştır. 1846 yılında Sir William Armstrong hidrolik vinci geliştirmiştir ve bu sistem 4 asansörlerde kullanılmaya başlamıştır. 1853 yılında Amerikalı mucit Elisha Otis iki kat arasında çalışan bir yük asansörü yapmış ve halatın kopmasına karşı geliştirdiği güvenlik sistemini sergilemiştir. Bu sistem günümüzde de kullanılmaktadır. 1867 yılında Paris’te Leon Edouux tarafından yapılan bir hidrolik asansör ilk defa ‘Ascenceur’ adıyla tanıtılmıştır. 1880 yılında Almanya’da Werner von Siemens tarafından elektrikle çalışan asansörün bulunması ve elektrik motorlarının kullanımının yaygınlaşması ile hidrolik asansörlerin yerini elektrikli asansörler almaya başlamıştır. Türkiye’de ise ilk asansör sistemi 1895 yılında İstanbul Beyoğlu’ndaki Pera Palace Otel’de yapılmıştır. Bu ilk asansörden sonra 1907 yılında İzmir’de, özellikle yaşlı ve engellilerin kullanması için su buharı ile çalışan bir asansör yapılmıştır. Bu asansör daha sonra restore edilerek elektrikli hale getirilmiştir ve şu an İzmir’in simgelerinden biri olan tarihi asansör olarak adlandırılmıştır. Aynı dönemlerde Beyoğlu’nda yapılan birçok tarihi asansör daha sonraları yıkılmıştır ve günümüzde varlığını sürdürememiştir
Asansör Çeşitleri
Asansörler çalışma prensibine (konstrüksiyon ve tahrik
yöntemi) ve kullanım amaçlarına göre sınıflara ayrılmıştır.
Konstrüksiyon ve tahrik yöntemine göre asansörler
Elektrikli / Halatlı asansör
Sabit olarak monte edilmiş, tahrik kasnaklı, tamburlu veya
zincirli tahrik düzeneği olan, belli duraklara hizmet eden, düşeyde 15° den fazla eğimli olmayan
kılavuz raylar arasında halat veya zincirle asılı olarak hareket eden, insan
veya yük taşımak için tasarlanmış bir kabini olan asansörlerdir. Bu asansörler
makine dairesindeki tahrik motorunun kumanda panosundan aldığı komut
vasıtasıyla harekete geçip, kabini istenilen yöne hareket ettirmesi yoluyla
çalışır. Kabin, karşı ağırlıkla müşterek çalışır. Aralarındaki çelik halatın
tahrik kasnağı ile sürtünmesinden kaynaklanan bir hareket vasıtasıyla yukarı
aşağı hareket ederler. Kabin ve karşı ağırlık birbirleri ile yaklaşık eşit
ağırlıktadırlar. Bu sebeple enerjiden tasarruf edilmiş olmaktadır. Bu tür tahrik
makinelerine sürtünme tahrikli asansörler denir. Ayrıca halat veya zincirin
tahrik kasnağı üzerine sarılması ile çalışan asansörlerde mevcuttur. Bu şekilde
çalışan asansörlere de tamburlu asansörler denir . Halatlı asansör düzeneği aşağıda
gösterilmektedir
Hidrolik Asansör
Doğrudan veya dolaylı olarak kabinin üzerinde etkili olan
bir hidrolik kaldırma ünitesi tertibatına (çoklu motorlar, pompalar ve/veya
hidrolik piston ve silindir tertibatları kullanılabilir) hidrolik akışkanı
ileten elektrikle tahrik edilen bir pompadan kaldırma gücünü alan asansörlerdir.
Bu sistemler, daha çok yapının içerisinde makine dairesinin olmadığı ve
kullanıcı sayısının az olduğu konutlarda, alışveriş merkezlerinde ve
fabrikalarda kullanılır.
Kremayerli ve vidalı asansör
Vidalı asansör, bir
vidalı mil aracılığı ile krikoya benzer şekilde, kabinin hareketinin sağlandığı
küçük kaldırma yükseklikleri ve düşük hızlarda çalışan asansörlerdir. Vidalı
mildeki otomatik blok sisteminden dolayı, kabinin aşağı düşme tehlikesi yoktur.
Kremayerli asansörler ise, daha çok inşaat işlerinde dış cephe ile ilgili
çalışmalar için kullanılmaktadır. Kremayerli kısım istenildiği boyda
ayarlandığından, inşaat yüksekliği arttıkça asansörün seyir mesafesi
ayarlanabilmektedir.
Eğimli (Tırmanan) Asansör
İnsan ve yük taşımasında kullanılacak asansörlerin 90
dereceden farklı konumda çalıştırıldığı asansör tesisleridir. Eğimli binalarda,
açık alanda dik yamaçlarda kullanılan eğimli asansörlerde konvansiyonel
asansörlere oranla daha fazla alan ve özel donanım gerekmektedir. 7° eğimi aşan
yerlerde ayaktaki yolcuların kalkış/duruş hareketlerinden etkilendiğinden hız
sınırlıdır.
Paternoster (Sürekli Çalışan)
Asansör Birbirine arka arkaya bağlı kabinleri sürekli
hareket halinde iken binilip/inilerek kullanılan asansör tesisidir. Bina
katlarında kapıların bulunmadığı paternosterlerde, kabinler 1 veya 2 kişilik
olup 4 m - 4,5 m aralıklarla kılavuzlar içine alınmış lamelli zincirlere
bağlıdır. Çıkış ve iniş tarafı kabinleri katlardan yan yana geçerler. Hız en
fazla 0,3 m/s’dir. Paternosterler daha çok katlar arasında trafiğin yoğun ve
sürekli olduğu, devlet daireleri, idare binaları, endüstri kuruluşları gibi
yerlerde kullanılmaktadır. 60 metre yüksekliğe kadar yapılabilir. Taşıma
kapasiteleri ortalama saatte 500 kişidir.
Kullanım amaçlarına göre asansörler
İnsan asansörleri
Özellikle insan taşımak için tasarlanmış, kullanım kolaylığı
ve rahatlığı ön planda olan asansörlerdir
Yük asansörleri
Daha çok yük taşımak
için kullanılan, bazı tiplerinde insan da taşımaya müsaade edilen, daha basit
yapılı ve yavaş asansörlerdir
Servis Asansörleri
Maksimum 1500 kg.
kadar kapasitesi olan servis asansörleri, sağlık kuruluşları, lokantalar, bürolar,
alışveriş merkezleri, bankalar, kütüphaneler, hastaneler, oteller, evlerde
kullanılmaktadır. Bir insanın sığamayacağı boyutta olan ve tamburlu bir tahrik
sistemi ile çalışan asansördür
Maden Kuyusu Asansörleri
Madenlerde elde edilen kömür vb. maddelerin düşey doğrultuda
açılmış maden kuyusu boyunca taşınarak yeryüzüne çıkarılması amacıyla
tasarlanan, bazı yerlerde insan da taşınan yüksek hızlı ve sade asansörlerdir
Yatay Asansörler
Hastane ve üniversite kampüslerinde, havaalanlarında
kullanılan insan taşıma sistemleridir. Yatay asansörler, raylı yollar üzerine
monte edilmiş, tek veya birkaç taşıma biriminden oluşan otomatik sürücüsüz
taşıma sistemleridir. Bu sistemler saatte 2000 ila 25 000 kadar ulaşan yolcu
taşıma kapasitesine sahiptirler
